Perbankan Islam adalah sistem perbankan yang berasaskan prinsip Syariah, yang menghormati undang-undang Islam dan prinsip moral yang ditentukan oleh agama.
Dalam sistem perbankan Islam, terdapat beberapa konsep dan instrumen yang digunakan untuk menjalankan urus niaga yang menepati kehendak syarak.
Salah satu instrumen penting dalam perbankan Islam ialah konsep wadiah. Jom cari tahu menenai maksud wadiah di artikel ini!
Pengertian Wadiah
Wadiah (janji menyimpan) ialah antara instrumen dalam perbankan Islam yang merujuk kepada konsep simpanan dana dengan tujuan perlindungan dan keselamatan.
Istilah “wadiah” sendiri berasal daripada perkataan Arab yang bermaksud “amanah” atau “penyimpanan selamat“.
Dalam konteks perbankan, wadiah merujuk kepada penyimpanan dana oleh pelanggan kepada bank dengan harapan pihak bank akan melindungi dana tersebut.
Oleh itu,maksud wadiah ialah kontrak di antara satu pihak yang memiliki barang dengan pihak yang diamanahkan untuk berjanji menyimpan barang dengan tujuan untuk dijamin keselamatannya dari kecurian, kerosakan, kehilangan dan seumpamanya.
Sekiranya berlaku kerosakan kepada barangan, pihak yang menjaganya tidak diminta membayar ganti rugi kecuali ia disebabkan oleh kecuaiannya.
Wadiah bentuk amanah (Yad al-Amanah) ini boleh berubah menjadi bentuk jaminan (Yad al-Dhamanah).
Apabila pemegang amanah barang atau wang menggunakannya dengan syarat telah memperoleh keizinan dari tuannya seperti yang berlaku dalam industri kewangan.
Prinsip-Prinsip Wadiah
Terdapat beberapa prinsip dalam wadiah iaitu seperti berikut:
1. Kepercayaan dan Amanah
Antara prinsip utama dalam wadiah ialah kepercayaan dan kepercayaan antara pelanggan dan bank.
Pelanggan mempercayakan dana kepada bank dengan kepercayaan bahawa bank akan mengekalkan dan melindungi dana ini.
Bank sebaliknya, bertanggungjawab untuk mengekalkan dan menggunakan dana ini dengan suci hati.
2. Kepemilikan dan Tanggung Jawab
Dalam wadiah, pemilikan dana kekal pada pelanggan. Bank bertindak sebagai pemegang amanah yang bertanggungjawab ke atas keselamatan dana ini.
Bank tidak mempunyai hak untuk menggunakan dana pelanggan tanpa kebenaran atau kelulusan pelanggan.
Ciri-Ciri Wadiah
Terdapat beberapa ciri-ciri dalam wadiah iaitu seperti berikut:
1. Jaminan Keselamatan
Salah satu ciri utama wadiah ialah jaminan keselamatan dana pelanggan.
Bank bertanggungjawab untuk menjaga keselamatan dana ini daripada semua risiko yang mungkin berlaku. Ini termasuk keselamatan fizikal dan keselamatan operasi dalam sistem perbankan.
2. Had Pemilikan
Walaupun bank bertindak sebagai fidusiari (pemegang amanah), bank tidak mempunyai hak untuk menggunakan dana pelanggan untuk kepentingan mereka sendiri.
Bank hanya ditugaskan untuk mengekalkan dan melindungi dana ini mengikut terma yang dipersetujui dengan pelanggan.
3. Penggunaan Dana oleh Bank
Walaupun bank tidak boleh menggunakan dana pelanggan tanpa kebenaran, bank dibenarkan menggunakan dana ini untuk tujuan operasi dalam had yang ditetapkan oleh pihak berkuasa Syariah dan kontrak antara bank dan pelanggan.
Rukun dalam Wadiah
Terdapat beberapa rukun dalam wadiah iaitu seperti berikut:
1. Kepercayaan (Tawakkal)
Salah satu prinsip utama dalam wadiah ialah kepercayaan antara pelanggan dan bank. Kepercayaan ini merangkumi dua aspek penting.
Pertama, pelanggan mempercayakan dana kepada bank dengan kepercayaan bahawa bank akan mengekalkan dan melindungi dana ini dengan sebaik mungkin.
Kedua, bank mempunyai keyakinan bahawa pelanggan akan menggunakan perkhidmatan perbankan dengan itikad baik dan sesuai dengan prinsip Syariah.
Kepercayaan adalah asas yang kukuh dalam hubungan antara pelanggan dan bank. Keterbukaan, integriti dan kejujuran adalah kunci untuk membina kepercayaan ini.
Bank dijangka menjalankan operasi mereka dengan ketelusan, memberikan maklumat yang jelas kepada pelanggan, dan mengekalkan kerahsiaan maklumat pelanggan.
2. Pemilikan (Milkiyah)
Dalam wadiah, pemilikan dana kekal pada pelanggan. Pelanggan memberi mandat kepada bank untuk mengekalkan dana, tetapi pemilikan kekal dengan pelanggan.
Bank bertindak sebagai pemegang amanah yang bertanggungjawab ke atas keselamatan dana ini.
Prinsip pemilikan ini penting dalam memastikan bank tidak mempunyai hak untuk menggunakan dana pelanggan tanpa kebenaran atau kelulusan pelanggan.
Bank tidak dibenarkan melabur dana pelanggan dalam projek atau perniagaan tanpa kelulusan pelanggan yang jelas.
3. Tanggungjawab (Amanah)
Tanggungjawab merupakan prinsip penting dalam wadiah. Bank mempunyai kewajipan untuk mengekalkan dan melindungi dana pelanggan mengikut terma yang dipersetujui.
Tanggungjawab bank termasuk keselamatan fizikal dana, perlindungan daripada risiko kerugian dan pengurusan profesional dana.
Bank mesti mengekalkan integriti dana pelanggan dan menjalankan tugas mereka sebagai pemegang amanah dengan suci hati.
Bank juga mesti memastikan tiada penggunaan dana pelanggan untuk kepentingan peribadi atau kepentingan bank tanpa kebenaran pelanggan.
4. Kewajipan Maklumat (I’lam)
Kewajipan maklumat merupakan prinsip penting dalam wadiah. Bank berkewajipan untuk memberikan maklumat yang jelas dan tepat kepada pelanggan mengenai keadaan dana yang disimpan di wadiah.
Ini termasuk maklumat tentang baki, urus niaga dan perubahan dalam keadaan yang berkaitan dengan dana pelanggan.
Dengan adanya obligasi maklumat, pelanggan boleh mempunyai pemahaman yang jelas tentang dana mereka dan boleh memantau aktiviti yang berkaitan dengan akaun wadiah mereka.
Maklumat yang tepat dan boleh dipercayai juga memberi keyakinan tambahan kepada pelanggan dalam melakukan transaksi perbankan.
Bank juga mesti menjaga kerahsiaan maklumat pelanggan.
Maklumat peribadi dan kewangan pelanggan mesti dilindungi dengan betul dan hanya digunakan untuk kepentingan yang sah mengikut kelulusan pelanggan.
5. Perlindungan dan Keselamatan (Hifz al-Mal)
Perlindungan dan keselamatan adalah prinsip penting dalam wadiah.
Bank mempunyai kewajipan untuk mengekalkan keselamatan fizikal dan operasi dalam sistem perbankan supaya dana pelanggan dilindungi daripada segala risiko yang mungkin berlaku.
Bank mesti mempunyai sistem keselamatan yang kukuh untuk melindungi dana pelanggan daripada ancaman seperti jenayah, kebakaran atau bencana alam.
Ini melibatkan penggunaan teknologi canggih, perlindungan fizikal bangunan bank dan kemudahan depositori, dan dasar dan prosedur yang ketat untuk mengekalkan keselamatan.
Selain itu, bank juga mesti mempunyai strategi pengurusan risiko yang berkesan.
Mereka perlu menganalisis dan mengenal pasti risiko yang mungkin berlaku dalam operasi wadiah, dan mengambil langkah yang perlu untuk mengurangkan atau mengurus risiko ini.
Jenis Wadiah
Terdapat beberapa jenis wadiah iaitu seperti berikut:
1. Wadiah Yad Amanah
Wadiah yad amanah merupakan jenis wadiah yang paling biasa dalam perbankan Islam. Dalam wadiah ini, pelanggan mempercayakan dana kepada bank untuk disimpan dan diselenggara.
Bank bertindak sebagai pemegang amanah yang mempunyai kewajipan untuk menjaga keselamatan dan melindungi dana pelanggan.
Dalam wadiah yad amanah, bank tidak dibenarkan menggunakan dana pelanggan tanpa kebenaran atau kelulusan pelanggan.
Bank hanya ditugaskan untuk mengekalkan dan melindungi dana mengikut terma yang dipersetujui dengan pelanggan.
Pelanggan boleh mengeluarkan atau memindahkan dana mengikut keperluan mereka, dengan syarat yang telah ditetapkan.
2. Wadiah Yad Dhamanah
Wadiah yad dhamanah ialah sejenis wadiah yang melibatkan aspek cagaran tambahan.
Dalam wadiah ini, bank diberi kuasa untuk menggunakan sebahagian kecil dana pelanggan untuk tujuan operasi.
Ini bermakna bank boleh menggunakan dana tersebut untuk pelaburan atau aktiviti perniagaan yang sah dan mengikut prinsip Syariah.
Walau bagaimanapun, bank tetap bertanggungjawab ke atas bayaran balik yang diletakkan di wadiah yad dhamanah.
Bank mesti memastikan bahawa dana pelanggan dikekalkan dan selamat, dan menyediakan faedah atau perkongsian keuntungan yang dipersetujui kepada pelanggan.
3. Wadiah Yad Munawadah
Wadiah yad munawadah ialah sejenis wadiah yang melibatkan perjanjian antara bank dan pelanggan untuk menggunakan dana pelanggan dalam bentuk pelaburan tertentu.
Dalam wadiah ini, bank dan pelanggan bersetuju untuk berkongsi keuntungan atau hasil daripada pelaburan yang dibuat dengan dana ini.
Keuntungan atau perkongsian keuntungan yang diperolehi daripada pelaburan dana pelanggan dalam wadiah yad munawadah dikongsi antara bank dan pelanggan mengikut perjanjian yang telah diluluskan.
Bank bertindak sebagai pemegang amanah yang menggunakan dana pelanggan dengan bijak dan menyediakan laporan berkaitan prestasi pelaburan kepada pelanggan.
4. Wadiah bil Ujrah
Wadiah bil ujrah ialah sejenis wadiah yang melibatkan pemberian ganjaran atau bayaran perkhidmatan kepada bank untuk menguruskan dana pelanggan.
Dalam wadiah ini, pelanggan bersetuju untuk membayar yuran perkhidmatan kepada bank atas perkhidmatan yang disediakan dalam menyelenggara dan mengurus dana mereka.
Bayaran perkhidmatan yang dikenakan dalam wadiah bil ujrah biasanya dipersetujui antara bank dan pelanggan terlebih dahulu.
Yuran ini boleh dalam bentuk peratusan tertentu baki dana pelanggan atau yuran tetap yang dibayar secara tetap.
Dalam wadiah bil ujrah, bank tetap bertanggungjawab menjaga keselamatan dan melindungi dana pelanggan, seperti dalam jenis wadiah yang lain.
Pelanggan boleh membuat transaksi dan mengeluarkan dana mengikut perjanjian yang telah ditetapkan, dan bank menyediakan perkhidmatan dan keselamatan mengikut bayaran perkhidmatan yang dibayar.
5. Wadiah Al-Amanah
Wadiah al-amanah ialah sejenis wadiah yang melibatkan penyimpanan barang berharga selain daripada wang tunai.
Dalam wadiah ini, pelanggan boleh menyimpan emas, perak atau lain-lain barang berharga dengan bank untuk dijaga dan dilindungi.
Bank bertindak sebagai pemegang amanah bagi barang berharga yang diletakkan di wadiah al-amanah. Bank mempunyai kewajipan untuk menjaga keselamatan dan integriti barangan.
Pelanggan boleh mengeluarkan barang berharga ini mengikut terma yang dipersetujui dengan pihak bank.
Hukum Wadiah
Terdapat beberapa hukum dalam wadiah iaitu seperti berikut:
- Kontrak wadiah diizin oleh syarak kecuali terdapat ciri-ciri yang diharamkan seperti penipuan dan riba.
- Sekiranya pengambilan upah dikenakan oleh penerima simpanan, corak simpanan akan berubah dari yad amanah kepada yad dhamanah.
- Penyimpan dan penerima simpanan tidak disyaratkan pada seseorang individu sahaja. Kerajaan, syarikat, bank dan persatuan boleh juga terlibat.
Perbezaan Akaun Simpanan dan Semasa
Terdapat beberapa beza akaun simpanan dan semasa iaitu seperti berikut:
| Akaun Simpanan | Akaun Semasa | |
| Tujuan Utama | Akaun simpanan bertujuan untuk menyimpan dan mengumpul dana dalam tempoh yang lebih lama. Ia sering digunakan untuk mengumpul dana untuk matlamat masa depan, seperti membeli rumah, pendidikan atau keperluan kewangan lain. | Akaun semasa bertujuan untuk memudahkan transaksi harian. Ia digunakan untuk menyimpan dana untuk digunakan secara tetap untuk pembayaran dan perbelanjaan harian. |
| Ketersediaan Dana | Biasanya, dana dalam akaun simpanan tidak tersedia serta-merta dan mempunyai keperluan masa tertentu sebelum ia boleh dikeluarkan. Terdapat keperluan penalti jika dana dikeluarkan sebelum tempoh masa yang ditetapkan. | Dana dalam akaun semasa tersedia secara fleksibel dan boleh dikeluarkan pada bila-bila masa tanpa penalti. Akaun semasa membolehkan pelanggan mengakses dana mereka dengan cepat dan mudah. |
| Pulangan dan Keuntungan | Biasanya, dana dalam akaun simpanan tidak tersedia serta-merta dan mempunyai keperluan masa tertentu sebelum ia boleh dikeluarkan. Terdapat keperluan penalti jika dana dikeluarkan sebelum tempoh masa yang ditetapkan. | Dana dalam akaun semasa tersedia secara fleksibel dan boleh dikeluarkan pada bila-bila masa tanpa penalti. Akaun semasa membolehkan pelanggan mengakses dana mereka dengan cepat dan mudah. |
| Keperluan Minimum | Sesetengah bank memerlukan baki minimum untuk membuka akaun simpanan. Jumlah ini berbeza antara bank dan jenis akaun deposit. | Biasanya, akaun semasa memerlukan baki minimum yang lebih tinggi daripada akaun simpanan. Bank mungkin mempunyai keperluan baki minimum yang mesti dikekalkan agar akaun semasa kekal aktif. |